Fobi nedir? sorusunun cevabını aradığımız bu yazımızda fobiyi açıklıyoruz. Fobi, kişinin bir nesneden veya bir olgudan şiddetli bir şekilde endişe duyması ve korkmasıdır. Ancak bu korku çoğu insanda olan kedi ve köpek korkusuna benzemez. Korkuya fobi diyebilmek için, kişinin hayatını olumsuz yönde etkilemesi ve dehşet verici olması gerekir. Kişinin korktuğu şey, çoğumuz için anlamsız, hatta çok basit bir durum olarak görülebilir. Ancak fobisi olan kişiler içinde bulundukları bu duruma mantıklı yaklaşamazlar.
Fobi adeta korkunun kontrolden çıkmış haldir ve istem dışı bir harekettir. Kişi aslında korkusunun saçma olduğunun farkındadır ama ne yazık ki bu, elinde olan bir durum değildir ve kişi kendine hakim olamaz. Fobi her insanda farklı biçimde görülebilir. Kimileri sudan, kimileri yüksekten, kimileri ise kapalı alandan korkar. Oldukça çeşitli ve farklı fobiler vardır. Peki fobi nedir? Fobi çeşitleri nelerdir?
İçindekiler
Fobi Nedir?
Fobiler, bir düşüncenin, bir objenin ya da bir durumun varlığından kaynaklanan genellikle geçmişte yaşadığımız bir olayla ilgili olan kontrol edemediğimiz korkulardır. Korkulan duruma ya da objeye maruz kalmak, ani tepkilere yol açabilir. Kişi bulunduğu ortamdan hemen kaçmak isteyebilir ya da aşırı derecede stresli olabilir. Fobinin, kişilerde yarattığı baskıdan kaçınmak için sarfedilen çaba, fobi sahibi kişilerin yeteneklerini ve davranışlarını kısıtlayabilir. Belirli fobilere sahip kişiler, fobinin neden olduğu korkunun anlamsız ya da aşırı olduğunun farkında olsalar bile üstesinden gelmekte zorlanabilirler.
Fobilerin Nedenleri Nelerdir?
Fobilerin ortaya çıkma nedenleri olarak psikolojik ve biyolojik sebepler ya da sosyal öğrenme yoluyla edinildiğini söyleyebiliriz. Fobinin oluşmasına neden olabilecek birçok etken vardır ve bu etkenler kişiden kişiye göre değişim gösterebilir. Genel olarak baktığımızda bunlardan bazıları; genetik faktörler, devamlı stres altında olma, kişinin yaşadığı travmalar, panik veya korku durumlarında kişilerin oluşturmuş oldukları tepkiler gibi bu tür etkenler, kişilerin fobilerine sebep olabilecek etkenlerdir.
Fobiler genellikle ergenlikte ya da yetişkinlikte ortaya çıkabilir ancak her yaştan insanı da etkisi altına alabilir. Çocuklukta ortaya çıkan fobiler ilerleyen yaşlarda kaybolabilirken, yetişkinlikte ortaya çıkan fobiler ise genellikle birdenbire başlar ve uzun bir süre devam edebilir.
Yetişkinlerde görülen fobilerin sadece %20’si tedavi olmadan kendiliğinden kaybolur.
Fobilerin nedenleri bilinmiyor olsa da, çoğu fobinin travmatik deneyimler sonucu oluştuğu görülmüştür. Fobiler aynı zamanda öğrenilmiş korkulardan da kaynaklanıyor olabilir. Köpek tarafından ısırılan ya da saldırılan bir kişi de köpek fobisi oluşabilir. Benzer şekilde, bir kişinin köpek saldırısına tanık olması da fobisinin oluşmasına neden olabilir.
Fobi bozukluklarının tedavisi olarak, ilaç tedavisi ve bilişsel-davranışçı analitik yönelimli psikoterapi yöntemleri uygulanmalıdır. Bu yöntemlerin başarı oranı oldukça fazladır.
Fobilerin Belirtileri Nelerdir?
Fobilerin belirtileri aşağıdaki şekillerde görülebilir;
- Fobinin kaynağı olan duruma karşı hissedilen aşırı ve anlamsız korku,
- Korkulan objeden kaçmaya çalışmak veya korkulan durumları engellemeye çalışmak,
- Panik atak, nefes darlığı, kalp çarpıntısı, terlemek, titremek, bayılmak gibi fiziksel semptomlar,
- Korkulan objeyle veya durumla karşılaşacağına dair korku ve kaygılar.
Fobi Çeşitleri
1 – Agorafobi :
Kişilerde panik atakla birlikte tetikleneceği gibi panik atak olmadan da ortaya çıkabilir. Panik atak ya da benzeri belirtiler gösteren kişi o an yardım alamayacağını düşündüğü için ve bir tehlike anında kaçmanın zor olabileceği durumlardan ötürü kişi, kendini güvende hissetmediği için huzursuz hisseder. Kişi bu nedenlerle belli yerlerde bulunmaktan rahatsız olur.
2- Özgül Fobi :
Belirli yerlerde anlamsız ve aşırı bir biçimde belirli nesnelerden, durumlardan, canlılardan korkma durumudur. Bu tarz fobileri olan kişilerde birden yoğun bir sıkıntı hali başlar ve bu kişinin yaşam konforunu da bozabilecek bir durumdur. Bu korkular: hayvanlardan korkma, yükseklikten korkma, kapalı alanlardan korkma gibi korkulardır.
3 –Sosyal Fobi :
Bireyin tanımadığı kişilerle bir ortamda bulunmasından dolayı yaptığı eylem veya konuştuğu şeylerden utanma ve sıkılma hali içinde olmasıyla kendini gösteren fobi türüdür. Kişi, herhangi bir şey yaptığı zaman küçük düşeceği ya da yanlış bir şeyler yapacağı korkusuna kapılır. Bireyler bu nedenle her türlü sosyal ortamdan ve topluluktan kaçınırlar. Biriyle diyoloğa girebilmek adına konuşmayı başlatırken veya sürdürmede zorluk yaşarlar.
Fobilerin, korkulan durum ya da objeye göre değişen türleri de vardır. Bunlar;
Hayvan fobileri: Köpek korkusu, yılan korkusu, fare ya da böcek korkusu vs.gibi korkular bu sınıfa girer. Hayvan fobileri en yaygın görülen fobilerdir.
Durumsal fobiler: Durumsal fobiler; uçmak, toplu taşımayla yolculuk yapmak, otomobil kullanmak,, tünel ya da köprülerden geçmek, kapalı alanda kalmak gibi korkuları kapsar.
Doğal fobiler: Doğa olayları kaynaklı fobiler, fırtına korkusu, deprem korkusu, yükseklik korkusu, sudan korkmak gibi korkulara neden olabilir.
Kan-iğne-sakatlık fobileri: Bu fobiler, kan görmek, yara almak, medikal işlemler ve iğne korkusu gibi korkulardır.
Diğer fobiler: Düşme korkusu, yüksek ses korkusu, palyaço korkusu gibi belirli objelere göre değişen fobiler de kişilerde görülebilir. Bir kişi, birden fazla fobiye de sahip olabilir.
Fobilerin Tedavisi Mümkün Mü?
Fobiler için uygulanacak olan tedavi, aşağıdaki yöntemlerin birini veya birkaçını içerebilir;
Bilişsel davranışçı terapi: Fobilerin tedavisi için, bilişsel davranışçı terapi yönteminden yardım alınabilir. Kişinin kendi deneyimleri kullanılarak, onun fobilerini tetikleyen durumlarla başa çıkabilmesi için kişiye yardımcı olacak becerileri kazandırmak için yapılan bir uygulamadır. Bu süreçte uzman bir terapistle çalışmak oldukça önemlidir.
İlaç tedavisi: Fobileri olan kişiye, doktoru tarfından kaygılarını azaltacak ve sakinleştirici etkisi yapacak ilaçlarlar yazılabilir.
Rahatlatma teknikleri: Nefes teknikleri, meditasyon veya spor yapmak kişilerin, rahatlamalarına ve enerjilerini farklı şeylere harcamalarına yardımcı olacağı için fobilerinin semptomlarının azalmasına da yardımcı olacaktır.
