Stresin Üniversite Öğrencileri Üzerindeki Etkileri

Stres Nedir?

Dünya nüfusunun giderek artması ve bu artışla birlikte yeni yeni birçok değişimlerin olması insanların yaşamında kolaylık sağlarken bu değişimlere ayak durmaya çalışmakta bazı zorlukları beraberinde getirmiştir. İnsanlar bu zorluklarla karşılaştıklarında onlarla baş edemedikleri durumlarda hayatlarına stres kavramı girmiştir.

Stres insan yaşamını olumsuz yönden etkilemektedir. Giderek hayatımızın vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Hayatımızı daha verimli daha güzel geçirebilmemiz için stresle baş etmeyi öğrenmemiz gerekmektedir. Stresle nasıl başa çıkılması gerektiği ne gibi stratejiler kullanılması gereği kişiden kişiye değişim göstermektedir.

Üniversite öğrencilerinde de stres yeni bir döneme geçiş ve bu döneme adaptasyonla birlikte gelen problemlerdir. Üniversite öğrencileri bu süreçte stresle baş edebilmek için her türlü sosyal aktiviteye katılım gösterip kendilerini stresten uzak tutmaya çalışmalıdır.

Stresin Günümüzdeki Etkileşimi

Stresle günümüzde hemen hemen her birey karşılaşmaktadır ve hayatın bir parçası haline gelmiştir. Bundan dolayı bireyi sürekli beklentilere karşı zorluklar, zamana karşı oluşan yarış, başarılı olmaya karşı baskılar gibi birçok olumsuz durum stres kaynağı olarak insanı etkilemektedir. Modern hayatın bir parçası ve gündelik hayatımızda konuşmalarımızda sık kullanılan bir terim haline gelmekte olan stres, insanın bütün hayatına etki etmektedir. Ayrıca normal işlerinde olumsuz yönden etkilediği gibi insanın sağlığını, hayat kalitesini, insanın her türlü işlevini de kötü yönde etkilemektedir.

Stres ile ilgili birçok çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmaların ilk olarak fizik biliminde kullanılmış olduğu daha sonraki çalışmalarda diğer dallar da yer aldığı görülmektedir. Ancak stres günümüzde daha yatkın olarak davranış bilimlerinde ve psikolojik disiplinlerde daha çok kullanıyor olduğu bilinmektedir.

Stresin Belirtileri Nelerdir?

Bireyler stres yaratan bir durumlarla karşılaştıktan sonra bazı belirtiler ortaya çıkmaktadır ve bu belirtiler kişiye özgü gerçekleşmektedir. Ancak bireyler bu durumun farkına ya gözleyebilerek ya da dışarıdan gözlenerek farkına varabilmektedir. Kısa bir zaman diliminde de olsa insanlarda belirtiler ortaya çıkmaktadır.

Bu belirtilerde duygusal, davranışsal, zihinsel ve fiziksel olarak kategorize edilmiştir.

Duygusal Belirtiler:

• Depresyon ve hiçbir şey yapmama isteğinin oluşması
• Herkese ve her şeye karşı düşmanca yaklaşım
• Üzerinde oluşan baskı sonucu kendine olan güveni kaybetme
• Çoğunlukla düşünceli hallerde olma
• Hayallere kapılma
• Aşırı baskının sonucunda sinirlenme ve öfkelenmenin kolay olması durumlarıdır.

Davranışsal Belirtiler:

• Kendini sürekli gergin hissetmek ve huysuz olmak
• Kimseyle görüşmek istememek, yalnız kalmak
• Sürekli sergilenen davranışlarda değişiklikler
• Daha çok sigara ve alkol almak
• Uyuyamamak, uyku problemi yaşamak stresin davranışsal belirtileri olarak gözükmektedir.

Zihinsel Belirtiler:

• Kendini değersiz olarak hissetme
• Sürekli olumsuz düşünceler içinde olma
• Konsantrasyon bozukluğu
• Karasızlık oluşması durumu
• Daha çok hata yapma, yanlış kararlar alma durumu
• Önceden kolay gelen durumlarda güçsüzlük yaşama
• Kendini yetersiz, güvenilmez ve terk edilmiş hissetme
• Hatırlama zorluklar yaşama ve kolay unutabilme durumu stresin zihinsel belirtileridir.

Fiziksel Belirtiler:

• Kaslar stresin etkisiyle daha çok gerginleşir
• Bireylerde sindirim sistemi bozuklukları oluşması
• Cildin kızarması ve kaşınması, lekelerin oluşması
• Kalp çarpıntılarının oluşumu
• Baş ağrılarının çoğalması ve daha şiddetli olması durumları fiziksel belirtilerdir.

Stresin Yönetilmesi İle İlgili Yaklaşımlar Nelerdir?

Stresin yönetilmesi durumuyla ilgili bazı yaklaşımlar bulunmaktadır ve bunlar; davranışsal yaklaşım, çevresel yaklaşım, fiziksel yaklaşım ve psikolojik yaklaşımdır.

Davranışsal Yaklaşım:

Stres yönetimiyle ilgili yaklaşımlardan biride davranışsal yaklaşımdır. Davranışsal yaklaşımda stresle baş edebilmek için zaman yöntemi kullanılmaktadır. Ayrıca zaman yönetimini yaparken de kişi daha az baskı hissetmektedir. Bunun yanı sıra zaman yöntemini uygularken de gün içinde yapılacakları üç gruba ayırır. Bu gruplar da yapılması kritik olanlar, yapılması önemli olanlar ve ertelenebilme durumu olan işler olarak ayrılıp kullanılmaktadır.

Çevresel Yaklaşım:

Stres yönetimiyle ilgili yaklaşımlardan bir diğeri de çevresel yaklaşımdır. Çevresel yaklaşım daha çok dış koşulların objektifliğini değiştirerek daha az stresli olmayı sağlamaktadır. Bu yaklaşıma sahip bireyler yaşamış oldukları çevreyi değiştirerek daha az stresli hale getirip stresle başa çıkmaktadırlar.

Fiziksel Yaklaşım:

Stres yönetiminde etkili olan bir yaklaşımda fiziksel yaklaşımdır. Bu yaklaşım bireyin vücudundaki kasların gerilmesi ve gevşetilmesi ile ilgilidir ve bu tekniği Edmund Jacobson tarafından oluşturulmuştur.

Psikolojik Yaklaşım:

Stres yönetimiyle ilgili son yaklaşımımızda psikolojik yaklaşımdır. Bu yaklaşım da bireyler kendi düşüncelerine rağmen kendileri için iyi gelecek olan şeyleri yapmaya çalışmaktadır. Bu yaklaşımda stresin neyden kaynaklandığı önemlidir. Yine bu yaklaşımda stres olumlu ya da olumsuz düşüncelere göre önlenme durumu oluşturmaktadır.

Stresin Öğrenciler Üzerinde Etkileri

Günlük yaşamın her anında karşımıza çıkmakta olan stres “kişinin üzerinde hissettiği baskı ve gerginlik durumu” olarak kalıplaşmıştır. İnsanların yaşadığı her durumdaki değişiklik ve olumsuzluklar strese neden olduğu görülmektedir.

Stres özellikle üniversiteye geçen öğrencilerde geçiş dönemindeki zorluklarda ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde öğrencilerde oluşan gelecek kaygısı, ailesinden ayrı kalma durumu, yeni sorumlulukların gelmesiyle birlikte sorumluluklardaki artış ve kimlik arayışı gibi etkenler strese neden olur. Bunlarla birlikte bireyin kişilik özellikleri de gerginliğin azalmasında veya artmasında önemli etken olarak karşımıza çıkmaktadır.

Öğrencileri Stres Altında Yaşadığı Problemler

Öğrenciler için üniversiteye geçmek çok önemli bir noktadır ve bu dönemde öğrenciler için yeni beklentilerin oluşması beraberinde çeşitli zorlukları da getirmektedir. Bunun yanı sıra üniversiteye geçen öğrenciler ilk başladıklarında birçok uyum sorunuyla karşılamaktadır.

Üniversiteye geçen öğrencilerde stres özellikle ailesinden uzak yaşamak zorunda kalanlarda ortaya çıkmaktadır. Bu durum öğrencilerde:

• Maddi problemlerin
• Duygusal ve bilişsel psikolojik sebeplerin
• Başarıp başaramayacağı korkusu
• Kaldıkları yerle ilgili yaşadıkları sıkıntılar
• Mesleğe uyum sağlayamama korkusu gibi birçok etken öğrencilerin hayatını ve yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemekte onları stresle karşı karşıya getirmektedir.

Ayrıca üniversiteye geçmiş öğrencilerde umduklarını bulamama, yapmak istediklerini gerçekleştirememe gibi sorunlarında etki ettiği gözlemlenmiştir. Üniversiteye geçmiş olan öğrencilerde akademik sorunlar ve sosyal sorunlar şunlardır;

• Kendine uygun arkadaş bulamama
• Ekonomik ve sosyal hayatında oluşan sıkıntılar
• Kendini mutsuz ve hiçbir şeyden zevk almayan biri gibi hissetme
• Okula gitmeyi ve ödev yapmayı istememe
• Kendini yalnız hissetme
• Derslerde başarısız olma ve öğretim üyeleriyle ilişki kuramama
• Kararsız ve isteksiz davranışlar
• Aile ve duygusal ilişkilerinde kötüye giden durumlar vb. sorunlar yer almaktadır.

Stresin Etkileri Hakkında Yapılan Araştırmalar ve Sonuçları

Stresin insan hayatındaki önemleri küçümsenemeyecek kadar çoktur. Tüm bunlara bakıldığında insanların hayatından daha kaliteli keyifler alabilmesi için mutlaka çözülmesi gereken bir durum haline gelmiştir. Stres aynı zamanda üniversite öğrencilerinin de çok büyük bir sorunudur. Öğrencilerin daha başarılı olması hayattan keyif alabilmesi için stresi çok iyi yönetmesi gerekir. Literatüre bakıldığında da bu konuya yeterince önem verilmediği gözlemlenmiştir.

Bu gözlemler ve araştırmalar sırasında:

• Stresi belirlemek için de Cohen, Kamarck ve Mermelstein (1983) tarafından oluşturulan Algılanan Stres Düzeyi Ölçeği kullanılmıştır.
• Stresle başa çıkma yolarına bakmak içinde Türküm (2002) tarafından oluşturulan Stresle Başa Çıkma Ölçeği (Yaşam Biçimi Ölçeği) kullanılmıştır. 

Ortaya Çıkan Bulgular

• Stresle başa çıkma stilinde erkeklerin kızlardan daha iyi olduğu saptamıştır.
• Stresle başa çıkma yollarından sosyal destekte kızların erkeklerden daha iyi olduğu bulunmuştur.
• Öğrencilerin edindikleri arkadaş sayısına göre stresin azaldığı görülmüştür.
• Stres düzeylerine bakıldığında kızların ve erkeklerin arasında fark olmadığı görülmüştür.
• Stres düzeyi ile stresle başa çıkma yollarını birbirleriyle anlamlı bulunmuştur.

Yukarıda Yapılan Açıklamalar ve Araştırmalar Sonucunda

Sürekli bir değişimin gerçekleştiği günümüzde insanların uyum sağlayabilmeleri beraberinde stresi meydana getirmektedir. Bundan dolayı bireyler kişilik özelliklerine ve hayat görüşlerine göre stresle ile başa edebilmeyi tercih ettikleri ya da etmedikleri gözlemlenmektedir. İnsanların kişilik özelliklerine göre yaşadıkları ortamlar, duygusal ve psikolojik problemler, maddi sıkıntıları ve özel hayatlarında oluşan problemler yaşayacakları stresi ve stresle nasıl başa çıkacaklarını etkilemektedir.

Strese maruz kalmakta olan bir diğer grupta üniversite öğrencileridir. Üniversite öğrencileri bazı nedenlerden dolayı stresle karşı karşıya gelirler. Bu nedenler de genellikle adaptasyon sorunu, sosyal ilişkilerinde yaşadıkları sorunlar ve akademik anlamda zorlanmaları gibi strese neden olan durumlardır. Ancak üniversite öğrencileri daha verimli bir hayata sahip olabilmeleri için uygun stresle başa çıkma yolu bulmaları gerekmektedir.

Stresle nasıl baş edilmesi gerektiğini, strese yönelik bilinç oluşturulması ve nasıl yönetilebilir olacağının bilinmesi birey için hem fizyolojik hem de psikolojik açıdan katkı sağlayacağı gibi çevresine karşı da daha duyarlı ve uyumlu olmasını sağlayacaktır.

Sonuç olarak üniversite öğrencileri için stres düzeyleri ve başa çıkma yolarının öğretilebilmesi açısından “Stres Programı” yürütülmeli böylelikle öğrencilerin eğitim başarıları ve yaşam doyumlarının desteklenmesi sağlanmalıdır.

Psikolog Adayı BÜŞRA ZÖNGÜR

Kaynakça

• Aşçı, Ö., Hazar, G., Kılıç, E., Korkmaz, A. (2015). Üniversite öğrencilerinde stres  nedenlerinin ve stresle başa çıkma biçimlerinin belirlenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,8/4,213-232.
• http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/view/439
• Doğan, B., Eser, M. (2013). Üniversite öğrencilerinin stresle başaç ıkma yöntemleri: Nazilli MYO örneği. Electronic Journal of Vocational Colleges, özel sayı, 29-39.
• Durak Batıgün, A., Atay Kayış, A. (2014). Üniversite öğrencilerinde stres faktörleri: kişilerarası ilişki tarzları ve problem çözme becerileri açısından bir değerlendirme. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 69-80.
• Durna, U. (2006). Üniversite öğrencilerininstresdüzeylerininbazıdeğişkenleraçısındanincelenmesi. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20 (1), 319-343.
• Eskin, M., Harlak, H., Demirkıran, F., Dereboy, Ç. (2015). Algılanan stres ölçeğinin Türkçe ye uyarlanması: güvenirlik ve geçerlik analizi. Araştırma Makalesi, 51(3), 132-140.
• Plotnik, R., (2009). Psikoloji’ ye giriş (T. Geniş, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları. (Orijinal Çalışma Basım Tarihi 1996).
• Savcı, M., Aysan, F. (2014). Üniversite öğrencilerinde algılana stres düzeyi ile stresle ile başa çıkma stratejileri arasındaki ilişki. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 44-56.
• Şahin, A. (2018). Üniversite öğrencilerinin algılanan stres düzeylerinin fakülte türü ve cinsiyet değişkenlerine göre incelenmesi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 2(2), 28-35.
• Topal, M. (2011). Üniversiteöğrencilerininstreslebaşaçıkmastilleriilepozitifvenegatifduyguarasındakiilişki. (Yüksek lisans tezi). T.C. Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bilim Dalı, Konya.
• Yamaç, Ö. (2009). Üniversiteöğrencilerininalgıladıklarısosyaldestekilestreslebaşaçıkmastilleriarasındakiilişki. (Yüksek lisans tezi). T.C. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bilim Dalı, Konya.
• Yurtsever, H. (2009). Kişilik özelliklerinin stres düzeyine etkisi ve stresle başa çıkma yolları: üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. (Yüksek lisans tezi). T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı İnsan Kaynakları Programı, İzmir