DEHB Nedir? – Enerji Fırtınasının Gizli Yüzü

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

DEHB kronik ve zayıflatıcı bir bozukluk olarak kabul edilir ve akademik ve mesleki başarılar, kişilerarası ilişkiler ve günlük işlevsellik dahil olmak üzere bireyi yaşamının birçok alanında etkilediği bilinmektedir. DEHB, uygun şekilde tedavi edilmediğinde çocuklarda zayıf benlik saygısına ve sosyal işleve yol açabilir. 

DEHB’si olan yetişkinler, düşük öz-değer, eleştiriye karşı duyarlılık, ve muhtemelen yaşam boyunca daha yüksek düzeyde eleştiriden kaynaklanan artan özeleştiri. Unutulmamalıdır ki, yetişkinlerde DEHB sunumu ve değerlendirmesi farklıdır.

Tahminen çocukların %8,4’ü ve yetişkinlerin %2,5’i DEHB’ye sahiptir. DEHB genellikle ilk olarak okul çağındaki çocuklarda sınıfta aksamaya veya okul ödevlerinde sorunlara yol açtığında tanımlanır. Semptomların nasıl ortaya çıktığı konusundaki farklılıklar göz önüne alındığında, erkekler arasında kızlara göre daha yaygın olarak teşhis edilir. 

Ancak bu, erkeklerin DEHB’ye sahip olma olasılığının daha yüksek olduğu anlamına gelmez. Erkekler hiperaktivite ve diğer dışsallaştırma semptomları gösterme eğilimindeyken, kızlar hareketsizlik eğilimindedir.

Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

DEHB olan bir çocuk şunları yapabilir:

• Çok hayal kurmak
• Bir şeyleri çokça unut ya da kaybet
• Kıvranmak veya kıpır kıpır
• Çok konuşmak
• Dikkatsiz hatalar yapmak veya gereksiz riskler almak
• Ayartmaya direnmekte zorlanmak
• Sıra almakta sorun yaşamak
• Başkalarıyla geçinmekte zorluk çekmek

Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

DEHB’si olan bazı kişilerde yaşlandıkça daha az semptom görülür, ancak bazı yetişkinler günlük işleyişe müdahale eden önemli semptomlar yaşamaya devam eder. Yetişkinlerde, DEHB’nin temel özellikleri dikkati vermede güçlük, dürtüsellik ve huzursuzluk olabilir. Semptomlar hafif ila şiddetli arasında değişebilir.

DEHB’si olan birçok yetişkin, buna sahip olduğunun farkında değil – sadece günlük görevlerin zor olabileceğini biliyorlar. DEHB’si olan yetişkinler odaklanmakta ve öncelik vermekte zorlanabilirler, bu da kaçırılan teslim tarihlerine ve unutulan toplantılara veya sosyal planlara yol açar. 

Dürtüleri kontrol edememe, sırada bekleyen sabırsızlıktan veya trafikte araba kullanmaktan ruh halindeki dalgalanmalara ve öfke patlamalarına kadar değişebilir.

• Dürtüsellik
• Düzensizlik ve önceliklendirme sorunları
• Zayıf zaman yönetimi becerileri
• Bir göreve odaklanma sorunları
• Çoklu görevde sorun
• Aşırı aktivite veya huzursuzluk
• Zayıf planlama
• Düşük hayal kırıklığı toleransı
• Sık ruh hali değişimleri
• Görevleri takip etme ve tamamlama sorunları
• Öfke
• Stresle başa çıkma sorunu

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Türleri

Bireyde hangi tür semptomların en güçlü olduğuna bağlı olarak DEHB’nin kendini gösterdiği üç farklı yol vardır:

• Ağırlıklı Olarak Dikkatsiz Olan Tür: Bireyin bir görevi organize etmesi veya bitirmesi, ayrıntılara dikkat etmesi veya talimatları veya konuşmaları takip etmesi zordur. Kişinin dikkati kolayca dağılır veya günlük rutinlerin ayrıntılarını unutur.

• Ağırlıklı olarak Hiperaktif-Dürtüsel Olan Tür: Kişi kıpır kıpırdır ve çok konuşur. Uzun süre hareketsiz oturmak zordur (örneğin yemek yerken veya ödev yaparken). Daha küçük çocuklar sürekli koşabilir, zıplayabilir veya tırmanabilir. Birey kendini huzursuz hisseder ve dürtüsellik sorunu yaşar. Dürtüsel biri, başkalarının sözünü çokça kesebilir, insanlardan bir şeyler kapabilir veya uygunsuz zamanlarda konuşabilir. Kişinin sırasını beklemesi veya yönergeleri dinlemesi zordur. Dürtüselliği olan bir kişi diğerlerinden daha fazla kaza ve yaralanma yaşayabilir.
• Kombine Tür: Yukarıdaki iki tipin belirtileri kişide eşit olarak mevcuttur.

Semptomlar zamanla değişebileceğinden, tür de zaman içinde değişebilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedenleri

Genetiğe ek olarak, bilim adamları aşağıdakiler de dahil olmak üzere diğer olası nedenleri ve risk faktörlerini araştırıyorlar:

• Beyin hasarı
• Hamilelik sırasında veya genç yaşta çevresel risklere (örn. kurşun) maruz kalma
• Hamilelikte alkol ve tütün kullanımı
• Erken doğum
• Düşük doğum ağırlığı

Araştırmalar, DEHB’nin çok fazla şeker yemekten, çok fazla televizyon izlemekten, ebeveynlikten veya yoksulluk ya da aile kaosu gibi sosyal ve çevresel faktörlerden kaynaklandığı yönündeki popüler görüşleri desteklemiyor. Tabii ki, bunlar da dahil olmak üzere pek çok şey, özellikle belirli kişilerde semptomları daha da kötüleştirebilir. Ancak kanıtlar, bunların DEHB’nin ana nedenleri olduğu sonucuna varacak kadar güçlü değil.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi

DEHB tedavisi genellikle terapi ve ilaç müdahalesinin bir kombinasyonunu kapsar. Okul öncesi yaştaki ve daha küçük çocuklarda önerilen birinci basamak yaklaşım, ebeveyn yönetimi eğitimi ve okul müdahalesi şeklinde davranışsal stratejileri içerir. 

Mevcut kılavuzlara göre, psikostimülanlar (amfetaminler ve metilfenidat), DEHB’nin yönetimi için birinci basamak farmakolojik tedavilerdir. DEHB’si olan okul öncesi yaştaki hastalarda, amfetaminler onaylı tek ilaçtır, ancak kılavuzlar, davranışsal müdahalelerin yetersiz kalması durumunda amfetaminlerden ziyade metilfenidatın yardımcı olabileceğini düşündürmektedir. 

Alfa agonistleri (klonidin ve guanfasin) ve seçici norepinefrin geri alım inhibitörü atomoksetin, DEHB tedavisi için diğer seçeneklerdir. 

Birçok çocuk ve aile, tedavinin etkinliğine ve ilacın tolere edilebilirliğine bağlı olarak çeşitli ilaç seçenekleri arasında geçiş yapabilir. Tedavinin amacı, evde ve okulda işlevselliğini geri kazanmak için semptomları iyileştirmektir.

Klinik Psikolog Seray Serdar