Manipülasyon Nedir?
Öyleyse manipüle etmek, kişisel amaçlara ulaşmak için fark edilemeyen tekniklerin diğer kişilerde bilinçli ve acımasız olarak kullanılmasıdır.
Manipülasyon Özellikleri Nelerdir?
Temel özellik, kısa sürede tespitinin imkânsız olmasıdır. Kişi, kendisinin bir karar vermediğini ve oldukça uzun bir zaman sonra başkalarının çıkarları doğrultusunda hareket ettiğini çoğu zaman anlar.
Esas belirtileri aldatma ve yalandır. Bir kişiden zorlama yoluyla bir şey alınmışsa bu manipülasyon olarak kabul edilemez. Ancak bir kişi kendisi hediye verip karşılığını kabul etmek isterse bu bir manipülasyon olabilir.
Ortaya Çıkma Nedenleri
Ortaya çıkmasında etken olan çeşitli psikolojik sebepler vardır:
- İçsel çatışmalar
- İnsanlara duyulan güvensizlik
- Onay alma arzusu
- Kişilerarası yakın temaslardan çekinme
- Hoşnutsuzluktan, öfkeden ve intikamdan kaçınmak
- İstekleri elde ederken aynı zamanda insanlar arasındaki olumlu imajını kaybetmeme arzusu
Psikolojik Motivasyon Ön Koşulları Nelerdir?
Mitolojide hile, kurnazlık ve entrika saygı duyulan kavramlar olarak değerlendirilmiştir. Örneğin kurnaz Odysseus ve Truva atı, Ivan Tsarevich ve gri kurt gibi kahramanlar kurnazlardı ve entrikalar düzenlemişlerdir.
Mitolojik ve masalsı kültürel yön, hileyi olumlu karşılamakla kalmaz. Aynı zamanda cesaretlendiren erdemler hâline getirir. Kültürel arka planda mücadeleyi bir değer, onu yürütmenin olası bir aracı olarak algılar. Kurnazlık böylelikle manipülasyon kavramı ile değiştirilebilir. Buna rağmen anlam aynı kalır.
Kişilerarası ilişkiler bağlamında ise bireyin iç dünyasının bütünlüğünün olmamasına dayanmaktadır. İçsel “ben”; özlemlerin, arzuların, şüphelerin, arzuların, umutları ifade eder. Bir tarafı yüksek insani ihtiyaçlardan, diğer tarafı ise tam tersine hâkimiyet arzusu, başkalarının pahasına kendini onaylama gibi nevrotik ihtiyaçlardan kaynaklanmaktadır.
Manipülasyon Teknikleri
Manipülasyon için başvurulan en yaygın temas noktaları şunlardır:
- Alışkanlıklar
- İlgi ve ihtiyaçlar
- Duygusal durum
- Profesyonel olunan yetenekler
- Düşünce ve davranış biçimi
- Dünya görüşü ve inançlar
Bu temas noktalarına ulaşabilmek için ise genellikle aşağıdaki manipülasyon teknikleri kullanılmaktadır:
- Düşünce
- Bilgi
- Tekrar
- Korku
- Motive edilmemiş öfke
- Etiketleme
Düşünce
- Önemli gerçekler kasıtlı olarak gizli tutulur ya da basmakalıp sözler kullanılır.
- Bir şeyin gerçekte olduğundan daha fazlasına inandırmak için anahtar kelimeler kullanılır.
- Abartma, hileli sorular, düşüncelerin çarpıtılması gibi haksız diyalektik tekniklerle endişe yaratılır ve kişilerin yanıltılması söz konusudur.
- Yeterince tanımlanmayan ya da bağlama aykırı kullanılan yabancı sözcük ve terimlerle kişi kendi değer ve kavramlarının kurbanı hâline getirilmektedir.
- Kişinin seviyesinin çok ötesinde entelektüel bir üslup kullanılmaktadır. Tam olarak anlaşılmamasına rağmen en azından bazı terimleri anlayacak kadar zeki olunduğu ifade edilir. Anlayış eksikliği, düşünceyi belirli bir yönde manipüle etmek için kullanılır.
- Duygusal şantaj, yanlış endişe, aşağılama, narsist istismar, kışkırtıcı tavsiyeler ve sorular vb. saldırganlığı içerebilir.
Bilgi
Böylesi bir bilgi işleme sürecinde temel sorun, birinin bilinçli veya kasıtlı olarak yanlış bilgi vermesi değildir. Esas olan bu bilginin ilgiye bağlı olarak özel bir bakış açısıyla verilmesidir:
- Salt bilgiye yorum ve değerlendirme eklemlenir
- Bilgi, belirli amaçlara erişmek için hedef kitleden saklanır.
- Dinleyiciler, içeriğin ne hakkında olduğunu bilemeyene kadar bir aşırılıkta bilgi yoğunluğuna maruz bırakılır.
- Önemli bilgiler önemsizleştirilip değersizleştirilir. Önemsiz bilgiler ihtiyaç varmış gibi paylaşılır.
Tekrar
Günlük olarak yayımlanan reklamlar bu tekniğin önemli bir örneğidir. Hiçbir şirket, reklamını tek seferde yayımlamayı benimsemez. Terimler ne kadar çok kullanılırsa diğer insanlar için o kadar akılda kalıcı olacağı beklentisi vardır.
Bir durumun gerçeklerini veya yorumlarını genel olarak değerlendirmekte zorlananlara yaptıklarının doğru olduğu tekrarlanırsa minnettar olurlar. Bu, özellikle kuvvetli bir bağımsız olma dürtüsü olmayan kişilerde etkilidir. Genellikle otoriteye sahip kişilerce kullanılır.
Korku
Korku, rasyonel düşünceyi etkisizleştirerek psikolojik olarak kendisini güçlendirir. Psikolojik manipülatör, bu tekniği ne kadar çok kullanırsa ürpertici sonuçlar o denli gündeme gelir. Dolayısıyla nesnel olarak tehlike olmasa dahi duyulan korku artacaktır. Genellikle davranışlarını zaman baskısı ile pekiştirirler, acele edilmesi gerektiğini vurgulayıp manipülasyon etkisine kapı açarlar.
Motive Edilmemiş Öfke
İlk etapta meydan okuyan ve saldırgan davranışlara tanık olunur. Böylece kurbanın onu sakinleştirmeye ve taviz vermeye başlaması gerçeğine ulaşmak hedeflenmiştir.
Motive edilmemiş bu öfkeye karşı koymanın bir yolu da onu görmezden gelip sakinleştirmemek ve kararlı kalmaktır. Kayıtsızlık, her zaman olası kaybı azaltacak bir etkiye sahiptir.
Etiketleme
Etiketleme yönteminde kişiyle üçüncü bir kişi hakkında kötüleyici bir konuşma vardır. Manipülatörün sergilediği olumsuzluk, kurbanın üçüncü kişi hakkında kötü düşünmeye başlamasına ve sıklıkla onu yanlış tanımasına katkıda bulunur. Böylelikle doğrudan ve dolaylı olmak üzere aynı anda iki kurban oluşmaktadır.
Manipülasyon Örnekleri
“Manipülasyon ne demek?” sorusunu kişisel hedeflere ulaşmak için diğer kişiyi etkileme süreci olarak yanıtlamıştık. Bir kişinin, muhatabını çeşitli görevler ya da düşüncelerle etkilediği bir sosyal kontrol olduğunu vurgulamıştık.
Manipülasyonun çeşitli örnekleri vardır. Çok sayıda olması onu tespit etmeyi zorlaştırır. Yaygın olarak kullanılan yöntemlerin adımları ve türleri aşağıdaki gibidir:
- Yapılan tercihler üzerinde gizli etki
- Zorla gerçekleştirilen manevi etki ya da gizli tahakküm
- Manipülatörün çıkarları doğrultusunda aldatıcı dolaylı etki
- Gizli zorlama ile psikolojik durumun değişiminde rol oynanması
- Düşüncelerin, tutumların, duyguların ve davranışların programlanması
- Başka bir kişinin olası zayıflıklarının kullanılmasıyla belirli davranışlar için zorlamak
Psikolojik Manipülasyon Türleri Nelerdir
Manipülasyon Türleri Nelerdir?
“Manipülasyon nasıl anlaşılır?” sorusunun cevabı davranışın kullanıldığı bağlam ve eylemin, sözlerin ardındaki niyette gizlenmiştir.
Niyet, bir kişinin algılarını etkileyip onu bir eylemi yapmaya veya reddetmeye zorlamak için tasarlanmış, bildirilmemiş, gizli bir arzu tarafından yönlendirildiğinde manipülatif düzeye ulaşır. Bu yönlendirmeyi gerçekleştirenler bazı özellikler bakımından farklı türlerde gözlemlenmektedir:
- Zorba: Bireyleri kontrol etmek amacıyla abartılı saldırganlık, zulüm ve düşmanlık kullanan bir manipülatördür. Durumu, farklı türden tehditlerle yönetmektedir.
- Yargıç: Eleştiriye odaklı hareket eder. Kimseye ve hiçbir şeye asla güvenmez. Sürekli olarak kötüyü arar, itham eder, affetmesini bilmez.
- Savunan: “Yargıç” türünün tam aksi özellikleri belirtir. Desteğiyle başkalarına rüşvet veren, başkalarının ihtiyaçlarını düşünen ve hatalara tahammül eden biridir. Böylelikle kontrolü kazandığı için insanların bağımsızlıklarını geliştirmelerini engeller. Sonuç olarak insanların ona sürekli ihtiyaç duymasının koşullarını sağlamış olur.
- Hesap makinesi: Her şeyi ve herkesi daima kontrol altında tutma eylemini oldukça abartmıştır. İnsanların aldatabileceğini diğerlerinden daha iyi bilir çünkü her şeyden önce kendisi aldatır, kaçar ve yalan söyler.
- Yapışkan: Hesap makinesinin niteliklerinin zıttıdır. Bağımlılığını ve yetersizliğini abartmaktadır. Başkalarını, kendisiyle ilgilenmeye zorlayıp hüküm sürer.
Psikolojik Manipülasyon (Gaslighting) Nasıl Gerçekleşir?
Psikolojik Manipülasyon (Gaslighting) Nedir?
Psikolojik Manipülasyon (gaslighting), kişinin akıl sağlığını ya da gerçekliği sorgulamasına yol açan manipülatif bir taktiktir. Manipülatör, hedefine ulaşmak için gerçekliği çarpıtmaktadır. Kurbanına çarpıttığı gerçekliği sunarak kendinden ve tüm olanlardan şüphe etmesine sebep olur.
Oldukça sinsi ve yavaş işleyen bir mekanizmadır. Kişi, bir süre sonra yanlış hissetme endişesiyle gerçek algılarından şüphe etmeye başlar. Böylelikle zamanla kurban, dünya algısı konusunda güvensiz hissetmeye başlar ve hatta akıl sağlığını kaybedip kaybetmediğini merak eder.
Yapılan araştırmalar bu durumun düşük benlik saygısına ve depresyona neden olduğu gerçeğiyle fiziksel istismar kadar zararlı olabileceğini ifade etmiştir. Dolayısıyla belirtilerinin ne olduğunun farkında olmak, bir ilişkinin potansiyel olarak tehlikeli seyirde olup olmadığını bilmek önemlidir.
Psikolojik Manipülasyon (Gaslighting) Belirtileri
Çeşitli karakteristik özelliklerle belirmektedir. Bunun için kişinin öncelikle kendi duygularını dikkatlice incelemesi gerekir. Bir manipülatörle ilişki içinde olunduğunu işaret eden belirtiler aşağıda listelenmiştir:
- Kaygılı ve güvensiz hissetmek
- Her şeyin yanlış yaptığını düşünmek
- Arzuların geri planda tutulup önem verilmemesi
- Çok basit kararları almakta bile zorluk yaşamak
- Yolunda gitmeyen her durum için hep kendini suçlamak
- Daha önce gözlemlenmeyen aşırı duyarlılığa şahit olmak
- En sevdiğiniz etkinliklerden eskisi gibi tat alamamak
- Önceden daha öz güvenli ve neşeli olduğunu düşünmek
- Günlük hayatta rutin olarak iletişim kurulan kişilerden sıklıkla özür dilemek
Psikolojik Manipülasyon (Gaslighting) Uygulayanların Kullandıkları Taktikler Nelerdir?
Psikolojik manipülasyon (gaslighting) başka bir kişinin algısını ya da davranışını değiştirme amacıyla yapılan aldatıcı eylemlerdir. Bu tür davranışlar manipülasyon uygulayan kişinin çıkarlarına katkı sağlarken kurbanlarda acı verici duygulara neden olmaktadır.
Bir kişinin uyguladığı psikolojik manipülasyon (gaslighting), davranışlarına göre ayırt edilemez. Bu süreci aydınlatan esaslar davranışın bağlamı ve belirli eylemleri gerçekleştirme niyetine göre belirlenir. Özellikle birini aldatıp onun algısını, duygularını, inançlarını, davranışlarını etkilemek istiyorsa bu kişi psikolojik manipülatördür. Temel hedefleri, kişilerde veya belirledikleri durum üzerinde etki kazanmaktır.
Manipülasyon teknikleri arasında açık saldırganlık, hakaret, aşağılama, eleştiri ve duygusal istismar sıklıkla gözlemlenmektedir. Örtülü teknikler arasında yakınma, karşılaştırma, ikna etme, yalan söyleme, mağdur rolünü oynama, alay etme, duygusal şantaj yargılama ve sahte sempati yer alır.
Manipüle eden insanlar, belirli kişilik özelliklerine sahip olma eğilimindedir. Bu kişiler çoğu zaman psikolojik travma yaşamış ya da savunma mekanizması olarak manipülasyon oluşturmuş kişilerdir.
Kişiler genellikle yalnızca manipülatörle ilişkisini koparmamak onun için önemli olduğu için manipülasyona yenik düşer. Ancak bir kişi psikolojik manipülasyona (gaslighting) ne kadar uzun süre maruz kalırsa etkileri o kadar yıkıcı olacaktır. Nitelikli bir profesyonelden yardım almak her zaman en iyi çözüm olacaktır.