Öğrenilmiş çaresizlik, bireylerin geçmişte yaşadıkları hayat deneyimleri ve başarısızlıklarla karşılaşmaları sonucunda ortaya çıkan psikolojik bir ruh halidir. Aynı zamanda bu çaresizlik, bir bireyin sürekli olarak kontrolünü kaybettiğine ve kendi yaşamında herhangi bir etkisi olamayacağına inandığı bir durumdur. Bu durum, bireyin daha önce yaşadığı olumsuz deneyimlerden dolayı oluşabilir.
Örneğin, başarısızlık, reddedilme veya başa çıkamama gibi durumlar sonucu birey kendisini kontrol edemediğini hisseder ve gelecekteki durumlarla başa çıkmak için hiçbir şansı olmadığını düşünür. Bu durum karşısında birey, kontrolünü kaybettiği alanlarda hiçbir şey yapamayacağına inanır ve yaşamını kontrol edemeyeceğini düşünerek umutsuzluğa kapılır. Bu durum, insanların zorluklarla başa çıkamama ve depresyon gibi duygusal sorunlara neden olabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik Sendromu Kimlerde Görülür?
Öğrenilmiş çaresizlik, genellikle tekrarlayan başarısızlık deneyimlerinden sonra ortaya çıkar ve insanların yaşamlarındaki birçok alanı etkileyebilir, örneğin iş, ilişkiler, sağlık ve eğitim gibi. Bu sendromun olumsuz etkileri arasında depresyon, kaygı, düşük öz saygı ve motivasyon eksikliği yer alır.
Bu çaresizlik sendromu, her yaşta ve cinsiyetteki insanlarda görülebilir. Ancak, özellikle çocukluk veya gençlik döneminde yaşanan tekrarlayan başarısızlık deneyimleri veya travmatik olaylar sonrasında daha sık görülür. Bazı araştırmalar, depresyon, anksiyete bozukluğu, yeme bozukluğu, madde bağımlılığı gibi diğer psikolojik bozuklukları olan kişilerin bu sendroma daha yatkın olduğunu göstermektedir.
Özellikle sürekli başarısızlık hisseden, yaşadığı sorunlara çözüm bulamayan ve hayatta ilerleyemediğini düşünen kişilerde daha yaygın olarak görülür.
Öğrenilmiş Çaresizliğin Nedenleri
Öğrenilmiş çaresizlik genellikle tekrarlanan başarısız deneyimler sonucu ortaya çıkar. Bu durum, psikolojik, sosyal ve çevresel faktörlerden kaynaklanabilir. Bazı nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Sürekli başarısız olma durumu: Birey, bir durumda tekrarlayan başarısızlıklar yaşadığında, artık denemekten vazgeçer ve umudunu kaybeder.
- Kontrolsüz durumlar: Birey, bir durumu kontrol edemediğinde, kendini çaresiz hissederek umutsuzluğa kapılır.
- Olumsuz öğrenme deneyimleri: Birey, bir durumda başarısız olduğunda, bu durumun kendisindeki yetenek ya da yeteneksizlikle ilgili olduğunu düşünür ve bu da umutsuzluğa yol açar.
- Çevresel faktörler: Bireyin sosyal desteği, öğrenilmiş çaresizlikle başa çıkması için önemlidir. Sosyal izolasyon, destek eksikliği gibi faktörler kişinin umutsuzluğunu arttırabilir.
- Kişilik özellikleri: Bazı kişilik özellikleri, öğrenilmiş çaresizliğe daha yatkın hale getirebilir. Örneğin, düşük öz saygı, düşük özgüven, kaygı gibi kişilik özellikleri bireyin çaresiz hissetmesine neden olabilir.
Bu nedenlerin yanı sıra, kişinin yaşadığı olayların yoğunluğu, süresi, yaş, cinsiyet ve diğer faktörler de öğrenilmiş çaresizliğin gelişiminde rol oynayabilir.
Çocuklarda Öğrenilmiş Çaresizlik
Öğrenilmiş çaresizlik, kişinin bir durumu kontrol edemeyeceğine veya değiştiremeyeceğine inandığı bir durumda olduğu zaman hissettiği duygusal ve bilişsel bir durumdur. Çocuklarda ise bu durum, hissedilen bir yetişkinden daha fazla olabilir, çünkü çocuklar henüz dünyayı ve kendi yeteneklerini tam olarak anlamamışlardır ve kendilerine güvenleri daha düşüktür.
Bu sendrom, çocukların okul, sosyal, spor ve diğer faaliyetlerdeki başarısızlıklarından kaynaklanabilir. Bu başarısızlık inancı, gelecekteki öğrenme deneyimlerinde kendini gösterebilir ve diğer konularda başarısız olmaya yol açabilir. Bu durumların üstesinden gelmek için, çocukların kendilerine güvenmeleri, doğru beklentilere sahip olmaları ve başarıları için kendilerini motive etmeleri önemlidir.
Ebeveynler ve öğretmenler, çocukların güçlü yönlerini keşfetmelerine ve başarılarını kutlamalarına yardımcı olabilirler. Ayrıca, çocukların zorluklarla başa çıkabilecekleri ve başarıya ulaşabilecekleri mesajlarını vermeleri de önemlidir.
Yetişkinlerde Öğrenilmiş Çaresizlik
Yetişkinlerde bu sendrom, yaşamın zorluklarıyla başa çıkmakta zorlanan ve hayatlarında tekrarlayan başarısızlık yaşayan insanlar arasında sık görülen bir durumdur. Bu duruma oluşmasında çeşitli faktörler etkili olabilir. Örneğin, kişinin çocukluk döneminde yaşadığı olumsuz deneyimler, sürekli eleştirilen veya başarısızlıkla cezalandırılan bir çocuğun öğrenilmiş çaresizlik hissi geliştirmesine neden olabilir. Ayrıca, yaşamın olumsuz olaylarına maruz kalmak, kronik stres, depresyon ve diğer psikolojik problemler de bu duruma katkıda bulunabilir.
Yetişkinlerde bu çaresizlik, kişinin hayatını olumsuz etkiler. Kişi, hayatta başarılı olamayacağına inandığı için, kendini geliştirmek ve değiştirmek için çaba sarf etmeyi bırakır. Bu da daha fazla başarısızlık ve umutsuzluk hislerini beraberinde getirir. Ancak, bu durum tedavi edilebilir bir durumdur. Terapi, ilaçlar ve pozitif düşünce teknikleri gibi çeşitli yaklaşımlar, kişinin bu durumu üzerinde kontrol kazanmasına yardımcı olabilir.
Öğrenilmiş Çaresizlik İle Başa Çıkma Yolları Nelerdir?
Bu hastalık, bir kişinin bir durumda herhangi bir çözümünün olmadığına inanması ve dolayısı ile kendini harekete geçirmesinin imkansız olduğunu düşünmesidir. Bu durumda, kişi genellikle umutsuzluğa kapılır ve yaşam kalitesi düşer. Ancak, bu durumu yenmek için bazı yollar vardır:
- Kendine odaklanmak: Çaresizlik hissettiğinde, kendine odaklanmak ve düşüncelerini yeniden yönlendirmek önemlidir. Kendine karşı olumlu ve cesaret verici sözler söylemek, kendini yeniden motive etmek için yardımcı olabilir.
- Yeni hedefler belirlemek: Yeni hedefler belirlemek, bir kanıt sunar. Bu hedefler, küçük adımlarla başlayıp, giderek büyüyen bir dizi hedef olabilir.
- Sorunların üstesinden gelmek için yeni yollar bulun: Bu rahatsızlık hissi genellikle, sorunlar karşısında bir çözüm bulamama hissinden kaynaklanır. Bu nedenle, problemlere karşı yeni ve yaratıcı çözümler bulmak için çaba sarf etmek faydalı olabilir.
- Sosyal destek almak: Sosyal destek bu çaresizlik için oldukça önemli bir faktördür. Aile, arkadaşlar ve profesyonel destek, kişinin kendine olan güvenini arttırmaya ve yeniden harekete geçmesine yardımcı olabilir.
- Geçmişteki başarıları hatırlamak: Bu başarıları hatırlamak, kişinin kendine olan güvenini arttırabilir ve öğrenilmiş çaresizlik hissi ile başa çıkmasına yardımcı olabilir.
- Sağlıklı yaşamak: Kendine iyi bakmak, egzersiz yapmak, sağlıklı beslenmek, sağlıklı bir uyku ve meditasyon yapmak, kişinin zihinsel sağlığı için önemlidir ve bu durumla başa çıkabilmeye yardımcı olur.
Öğrenilmiş Çaresizlik Tedavisi
Bu rahatsızlığın tedavisi, kişinin bu olumsuz inançlarını değiştirmeye ve yeniden kontrol hissi kazanmasına yardımcı olmakla ilgilidir. Öğrenilmiş çaresizliği tedavi etmek için birçok terapi yöntemi kullanılabilir. Bunlardan en yaygın olanı bilişsel davranışçı terapidir. Bu terapi türü, kişinin düşüncelerini ve inançlarını değiştirerek, olumsuz düşüncelerin yerine daha olumlu düşüncelerin yerleştirilmesini amaçlar. Bu sayede kişi, gelecekteki benzer durumlarda daha olumlu ve kontrol edebileceği bir tutum geliştirir.
Başka bir yöntem ise, duygu odaklı bir terapidir. Bu terapi türü, kişinin altında yatan psikolojik nedenlerini keşfetmeye ve çaresizliğe neden olan olumsuz inançları ve davranışları ortadan kaldırmaya yöneliktir.
Özetlemek gerekirse, bu durumun tedavisi, kişinin olumsuz inançlarını değiştirmeye, duygularını yönetmeyi öğrenmeye ve altta yatan psikolojik nedenleri keşfetmeye yönelik terapi yöntemlerini içermektedir. Bu tedaviler, kişinin yeniden kontrol hissi kazanmasına ve gelecekteki benzer durumlarda daha olumlu bir tutum geliştirmesine yardımcı olabilir.
[wp-faq-schema title=”Öğrenilmiş Çaresizlik Sık Sorulan Sorular”]